حوزه علمیه قم (دوران جمهوری اسلامی)

حوزه علمیه قم

مدرسه فیضیه
اطلاعات
نام: حوزه علمیه قم
بنیانگذار: عبدالکریم حائری یزدی
تأسیس: ۱۳۴۰ق
مسئول کنونی: علیرضا اعرافی
مکان: قم
وبگاه: www.hawzahqom.ir

حوزه علمیه قم، پس از انقلاب اسلامی به فرمان امام خمینی، اعضای نخستین شورای مدیریت حوزه انتخاب شدند.

در سال‌های اخیر، ساختار اداری حوزه به شورای عالی حوزه‌های علمیه، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، مدیریت حوزه‌های علمیه استانی و شوراهای استانی تغییر کرده است. تعیین مدیر حوزه‌های علمیه از وظایف شورای عالی حوزه‌های علمیه است.

امروزه حوزه علمیه قم، مهمترین حوزه‌های علمیه شیعه به شمار می‌آید و افرادی از کشورهای مختلف در این حوزه فعالیت علمی دارند. حوزه علمیه در مناسبت‌های مذهبی، مبلغانی را به کشورهای مختلف اعزام می‌کند.

مراکز علمی بسیاری از جمله مدارس، مؤسسات و انتشارات وابسته به این نهاد فعالیت می‌کنند.

ساختار پس از انقلاب

پس از انقلاب اسلامی، امور اداری حوزه سامان بهتری یافت. اعضای نخستین شورای مدیریت حوزه در ۸ اسفند ۱۳۵۹ به فرمان امام خمینی و با هماهنگی دیگر مراجع انتخاب شدند. امور این تشکیلات از طریق شورای اجرایی دبیرخانه‌ای دنبال می‌شد که دارای هفت بخش بود:

  • بخش علمی (مرکز تحقیقات علمی، تنظیم برنامه‌های درسی، اصلاح کتابهای درسی، امتحانات، دروس مربوط به بانوان طلبه و برنامه‌های مربوط به طلاب خارجی).
  • بخش اخلاق و تزکیه (دروس اخلاق، نظارت و مراقبت ویژه و رسیدگی به تخلفات)
  • بخش مدیریت داخلی (پرونده‌های تحصیلی، گزینش طلاب و جذب نیرو، نظارت بر وضع طلاب خارجی، مشمولین نظام وظیفه و مدیران مدارس)
  • بخش تبلیغات و مبلغین (تربیت مبلّغ، تأمین نیازمندی‌های تبلیغی مناطق مختلف و انتشارات)
  • بخش آمار و اطلاعات
  • بخش تدارکات
  • بخش حوزه‌های شهرستان.

ساختار جدید حوزه علمیه قم

در سال‌های اخیر، ساختار تشکیلاتی حوزه علمیه قم، تغییر نمود و به چهار مجموعه تقسیم شد. این مجموعه‌ها عبارتند از:

نام تشکیلاتتوضیحات
شورای عالی حوزه‌های علمیهاین شورا در ۱۳۷۰ به پیشنهاد سید علی خامنه‌ای و موافقت دیگر مراجع قم تشکیل شد تعیین مدیر حوزه و تصمیمات اصلی در باب مسائل حوزه علمیه قم بر عهده این شورا است. اکنون بیشتر مدارس قم و دیگر شهرستان‌ها براساس برنامه‌های شورای مدیریت حوزه، مستقر در قم عمل می‌کنند و تنها مدیریت‌های حوزه‌های مشهد و اصفهان استقلال دارند. هم‌اکنون در مجموع بیش از ۲۷۰ مدرسه در سراسر کشور تحت نظارت شورای مدیریت حوزه علمیه قم است.
مرکز مدیریت حوزه‌های علمیهاین مرکز به عنوان ستاد مرکزی اداره حوزه‌های علمیه کشور، مأموریت سیاست گذاری اجرایی، برنامه ریزی و نظارت بر حوزه‌های علمیه را برعهده دارد. مدیر مرکز توسط اعضای شورای عالی انتخاب و حکم ایشان توسط دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه صادر می‌شود.
شوراهای استانیدر هر استان، جمعی از علما و بزرگان حوزه به عنوان «‌شورای حوزه علمیه استان‌» انتخاب می شوند و مسئولیت امور کلان حوزه استان را برعهده دارند. حکم اعضای این شورا توسط مدیر حوزه‌های علمیه صادر می‌شود.
مدیریت حوزه‌های علمیه استانیدر هر استان، مدیریتی به عنوان «‌مدیریت حوزه علمیه استان‌» تشکیل شده و مسئولیت اداره مدارس و مراکز حوزوی آن استان را برعهده دارد. حکم مدیر هر استان، پس از انتخاب شورای حوزه علمیه استان و تأیید شورای عالی حوزه‌های علمیه، توسط مدیر حوزه‌های علمیه صادر می‌گردد.
شورای سرپرستی طلاب غیرایرانیاین شورا در ۲۹ شهریور ۱۳۵۸ش به مرکز جهانی علوم اسلامی تغییر نام داد و در ۱۳۷۲ش به فرمان سید علی خامنه‌ای به صورت متمرکز کار خود را ادامه داد. این مرکز بر پایه برخی تجربه‌ها و ضرورت‌ها به «‌جامعة المصطفی العالمیة‌» تغییر نام داده است.

مدارک تحصیلی حوزه

از آنجا که شماری از دانش‌آموختگان حوزه به اشتغال و تدریس در مراکز غیرحوزوی می‌پردازند، بنابر ضرورت، مدارک تحصیلی حوزوی با مدارک تحصیلی آموزش عالی در چهار سطح ذیل معادل سازی شده است:

  • سطح اول اتمام شرح لمعه معادل با کاردانی
  • سطح دوم (اتمام رسائل و بخشی از مکاسب و تدوین پایان نامه) معادل با کارشناسی
  • سطح سوم (اتمام کفایه و مکاسب به همراه نگارش پایان نامه) معادل با کارشناسی ارشد
  • سطح چهارم (گذراندن چهار سال درس خارج فقه و اصول به همراه گذراندن چهار امتحان و نگارش رساله) معادل با دکتری

به کسانی هم که رشته‌های تخصصی مثل تبلیغ، اصول فقه، کلام و .. را با موفقیت بگذرانند به حسب مرتبه آموزشی خود، پس از نگارش پایان نامه، مدرک سطح سوم یا سطح چهارم اعطا می‌شود.

در دهه نود شمسی، مدیریت حوزه قم با برگزاری آزمون از میان دانش آموختگان این حوزه، افرادی را به زادگاه خود اعزام می‌کند تا در آنجا به تدریس علوم حوزوی بپردازند. در واقع این طرح با هدف تمرکززدایی جمعیتی طلاب از قم صورت می‌گیرد.

پذیرش (ورود به حوزه علمیه)

تا نیمه دوم قرن چهاردهم قمری دانش آموز پس از آشنایی مختصری با مقدمات صرف و نحو و غیره به حوزه وارد می‌شد. اما پس از افتتاح مدارس جدید، دانش‌آموزان پس از تکمیل دوره اول یا دوم متوسطه به حوزه ملحق می‌گردند. امروزه داوطلبان پس از طی دوره سیکل، دیپلم و حتی بالاتر وارد حوزه می‌شوند.

انتشارات وابسته

پس از انقلاب چندین مؤسسه انتشاراتی مهم وابسته به حوزه علمیه تاسیس شد که در زمینه نشر آثار قدیم و جدید اسلامی و شیعی فعالند. از جمله:

پاره‌ای از این مؤسسات انتشاراتی آثار اسلامی را به زبان‌های مختلف ترجمه و در کشورهای مختلف توزیع می‌کنند.

کتابخانه ها

کتابخانهتوضیحات
کتابخانه آیت الله گلپایگانیدر ۱۳۷۱ش با بیش از ۲۴۰۰ نسخه خطی و ۲۳۳۴۰ نسخه چاپی تأسیس شد.
مجمع الذخائرالاسلامیوابسته به مؤسسه آل البیت علیهم السلام
کتابخانه دارالحدیثوابسته به موسسه دارالحدیث با بیش از ۳۷ هزار مدرک
کتابخانه آیت الله بروجردیبا بیش از ۳ هزار مدرک
کتابخانه تخصصی فلسفه و کلاموابسته به دفتر آیت الله سیستانی
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایرانوابسته به دفترآیت الله سیستانی
کتابخانه تخصصی تفسیر و معارف قرآندفتر تبلیغات اسلامی
کتابخانه پژوهشکده مطالعات دینی فرهنگیبا بیش از ۴۳۰۰ مدرک
کتابخانه پژوهشگاه‌اندیشه سیاسی اسلامبا بیش از ۱۱ هزار مدرک
کتابخانه پژوهشگاه حوزه و دانشگاهبا بیش از ۴۶ هزار مدرک
کتابخانه آستانه حضرت معصومه (س)با حدود ۴۶ هزار مدرک
کتابخانه جامعة المصطفی العالمیةبا بیش از ۳۲ هزار مدرک
کتابخانه دانشگاه باقرالعلوم(ع)با بیش از ۴۵ هزار مدرک
کتابخانه دانشگاه مفیدبا بیش از ۳۴ هزار مدرک
کتابخانه آیت الله حائری (فیضیه)با بیش از ۱۶ هزار مدرک
کتابخانه مجتمع آموزش عالی امام خمینیبا بیش از ۳۳ هزار مدرک
کتابخانه مدرسه عالی فقه و معارف اسلامی (حجتیه)با بیش از ۲۴ هزار مدرک.

نشر الکترونیک

در دو دهه اخیر نشر الکترونیک نیز در حوزه علمیه مورد توجه قرار گرفته و حوزه در این قلمرو جزو پیشگامان است. از جمله:

مدارس

ردیفنام مدرسه علمیهتوضیحاتردیفنام مدرسه علمیهتوضیحاتردیفنام مدرسه علمیهتوضیحات
۱مدرسه علمیه الزهرا(س)۱۶مدرسه علمیه رسالت۳۱مدرسه علمیه درب آستانه
۲مدرسه علمیه شهید سید حسن شیرازی۱۷مدرسه علمیه شهیدین۳۲مدرسه فیضیه
۳مدرسه علمیه امام حسین(ع)۱۸مدرسه علمیه صدوق۳۳مدرسه دارالشفا
۴مدرسه علمیه امام باقر(ع)۱۹مدرسه علمیه عترت۳۳مدرسه بروجردی
۵مدرسه علمیه امام مهدی(عج)۲۰مدرسه علمیه کرمانیها۳۴مدرسه گلپایگانی
۶مدرسه علمیه رضویه(ع)۲۱مدرسه علمیه معصومیه(س)۳۵مدرسه امام صادق
۷مدرسه علمیه ستیه۲۲مدرسه علمیه امام عصر۳۶مدرسه حجتیه
۸مدرسه علمیه امام خمینی۲۳مدرسه علمیه سعد حلت۳۷مدرسه لنگرودی
۹مدرسه علمیه اباصالح(عج)۲۴مدرسه علمیه اثیرالملک۳۸مدرسه منتدی جبل عامل الاسلامی
۱۰مدرسه علمیه المهدی(عج)۲۵مدرسه علمیه سید سعید عزالدین مرتضی۳۹مدرسه پاکستانیها
۱۱مدرسه علمیه الهادی(ع)۲۶مدرسه علمیه سید زین الدین۴۰مدرسه جامعه الثقلین
۱۲مدرسه علمیه امام مهدی موعود(عج)۲۷مدرسه علمیه سید عبدالعزیز۴۱مدرسه سیدالشهدا
۱۳مدرسه علمیه بقیه الله(عج)۲۸مدرسه علمیه ابوالحسن کمیج۴۲مدرسه جهانگیر خان
۱۴مدرسه علمیه حقانی۲۹مدرسه علمیه شمس الدین مرتضی۴۳مدرسه آیت الله مجتهدی
۱۵مدرسه علمیه جانبازان۳۰مدرسه علمیه مرتضی کبیر۴۴مدرسه وحیدیه

مراکز وابسته

دانشگاهتوضیحاتمؤسسات پژوهشیتوضیحات
دانشگاه باقرالعلوم (ع)پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
جامعة المصطفی العالمیةپژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
دانشگاه مفیدپژوهشکده دانشنامه نگاری دینی
دانشگاه ادیان و مذاهبموسسه فکر اسلامی
دانشگاه قران و حدیثپژوهشگاه جامعه المصطفی العالمیه
دانشگاه معارف اسلامیموسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

پانویس

  1. ر.ک: امام خمینی، ج۱۴، ص۶۰.
  2. ر.ک: شیرخانی و زارع، ص۸۴.
  3. فیروزی، ص۵
  4. ر.ک: شیرخانی و زارع، ص۲۴۴ـ۲۴۹.
  5. ر.ک: شیرخانی و زارع، ص۹۹.
  6. ر.ک: مرکز جهانی علوم اسلامی، ص۲۹ـ۳۰.
  7. ر.ک: جامعةالمصطفی العالمیة، ص۱۱.
  8. ر.ک: شیرخانی و زارع، ص۱۶۴
  9. رجوع کنید: شیرخانی و زارع، ص۱۶۵
  10. شیرخانی و زارع، ص۱۶۶
  11. برای تفصیل ر.ک: شریف رازی، ۱۳۵۲ـ ۱۳۵۴ش، ج۱، ص۲۰۴ـ۲۱۵؛ کرجی، ص۶۴ـ۶۹
  12. برای تفصیل بیشتر رجوع کنید: کرجی، ص۶۹ـ۷۰

پیوند به بیرون